Yutma Güçlüğü (Disfaji) Nedir?

Yutma güçlüğü (disfaji), yutulan sıvı ya da katı besinlerin ağızdan mideye kadar geçiş süresinin artması ya da zorlu hale gelmesi durumudur. Bazı durumlarda yutma ağrılı olabilir. İleri olgularda hiç bir şey yutulamayacak düzeye gelebilir.

Aralıklarla olan ve geçen, örneğin iyi çiğnememe ya da hızlı yemek yeme sırasında ortaya çıkan yutma güçlüğü genellikle önemsizdir. Devamlılık arz eden yutma güçlüğü ise değişik rahatsızlıklar sonucu ortaya çıkabilen ve bazen nedenleri ciddi olan bir klinik durumdur.

Yutma Güçlüğü Neden Olur?

Yutma güçlüğünün nedeni, yutma ile ilişkili organ ve dokularda duyusal ve motor işlevlerde bir kayıptan kaynaklanabileceği gibi bilişsel – psikojenik kökenli de olabilir.

Yutma Güçlüğü Hangi Yaşlarda Görülür?

Yutma Güçlüğü (Disfaji) her yaşta görülebilmekle birlikte, yaşlanan bireylerde görülme sıklığı artar.

Yutma Güçlüğüne Yol Açan Hastalıklar Nelerdir?

• Sinir sistemi ile ilişkili (nörolojik) problemler: Yutma ile ilişkili yapılara uyarı gönderen – destekleyen merkezi ya da periferik sinir sistemi yapılarını etkileyen hastalıklar yutma sorunlarına yol açabilir. Bunlara örnek olarak şu rahatsızlıklardan bahsedilebilir:
• Kafa travması, baş boyun travmaları
• Beyin kanaması, beyine pıhtı atılması, beyin ve omuriliği etkileyen damarsal hastalıklar
• Kronik ya da ilerleyici nörolojik hastalıklar: Parkinson, Myastenia Gravis, Muskuler Distrofi, Serebral Palsi, gibi.
• Baş boyun bölgesinin anatomik anormallikleri ya da bu bölgenin tümörleri: Yarık damak – yarık dudak; geniz, yüz, ağız, boğaz, gırtlak, yutak, yemek borusu, soluk borusu kanserleri gibi.
• Farklı birçok başka rahatsızlık da yutma sorununa yol açabilir. Buna örnek olarak sistemik romatizmal - iltihabi hastalıklar ve baş boyun bölgesinde yapılan cerrahiler verilebilir.

Yutma Sorunlarında Görülen Belirtiler Nelerdir?

Yutma zorluğu ile birlikte görülebilen diğer bazı belirtiler şunlardır:

• Yutma sırasında ağrı (odinofaji)
• Hiç yutamama
• Yenilen gıdanın boğazda, iman tahtası (sternum) arkasında ya da göğüste takılması ya da sıkışıp kalmış gibi hissedilmesi
• Yemek sırasında ağızdan tükürüğün dışarıya doğru gelmesi
• Yemek sonrası ses kısıklığı, seste boğukluk, sesin daha ıslak çıkması
• Yenilen gıdaların ağıza geri gelmesi
• Nedensiz kilo kaybı
• Yemek yeme ve yutma sırasında ve sonrasında öksürük, sık boğaz temizleme
• Yutmanın ardından aşırı geğirme veya kusma 
• Yutamama korkusu ile lokmaları çok küçültme ya da yutamadığı için bazı gıdaları tüketmeyip gıda seçimi yapma
• Sık akciğer enfeksiyonları geçirmek (zatürre / pnömoni)

Yutma sırasında aspirasyon: Aspirasyon terimi yemek – içmek sırasında yiyecek ve içeceklerin yemek borusu yerine soluk borusuna ve akciğere kaçması olarak tanımlanabilir. İleri hacimlerde görüldüğünde bu durum boğulma riski taşıyabildiği gibi, tekrarlanan aspirasyonlar sık zatürre geçirme açısından da risk taşır.

Yutma Bozuklukları Ne Tür Rahatsızlıklara Yol Açar?

Yutma sorunları elbette öncelikle sosyal sorunlara yol açar. Birey istediği yerde istediği şekilde yiyemediğinden ve yeme keyfinden yoksun olarak hareket ettiğinden mutsuz ve kaygılı olur. Bu durum sosyal ve psikolojik olarak bireyi olumsuz etkiler. Eğer sadece belirli bir kıvamda ve şekilde gıdalar alınabiliyorsa bunu bulmak ya da hazırlamak, birey için başlı başına bir sorun haline gelebilir.

Yutma bozukluğu olan bir birey yeterince sıvı alamıyorsa vücudu susuz (dehidrate) kalır ve buna bağlı sorunlar yaşar. Yeterli beslenemediği için beslenme yetersizliği ile ilgili sorunlar görülür.

Aspirasyon belirgin ise yani yiyecek ve içecekler soluk borusuna ve oradan da akciğerlere kaçıyorsa tekrarlayan akciğer enfeksiyonları ve buna bağlı sorunlar sık görülür.

Yutma Sorunu Olan Bireyler Ne Zaman Doktora Başvurmalıdır?

Devamlılık gösteren bir yutma probleminiz varsa, herhangi bir neden olmamasına rağmen istemsiz olarak kilo kaybediyorsanız, yemek yeme sırasında ve sonrasında tekrar eden öksürme, aşırı geğirme ya da kusmanız oluyorsa ve nefes almanızı engelleyen bir durum oluşuyorsa, boğazda bir şey takılıp kalmış ya da orada bir şey varmış gibi hissediyorsanız yutma değerlendirmenizin yapılması için bir Kulak Burun Boğaz uzmanına muayene olmanız uygun olur.

Yutma Değerlendirmesi Nasıl Yapılır?

Yutma değerlendirmesi, mutlaka öncesinde detaylı bir hikâye alma ve tam bir kulak burun boğaz ve baş boyun muayenesi ile birlikte yapılmalıdır. İki ana yutma değerlendirme yöntemi vardır. Bunlardan birisi radyolojik diğeri endoskopik değerlendirmedir.

Radyolojik Yutma Değerlendirmesi

Bu değerlendirme, birey yer ve yutarken, yediği gıdaların içerisine bir radyolojik kontrast madde katılarak yutma organlarının işlevinin gerçek zamanlı şekilde radyolojik olarak incelenmesidir. Modifiye baryum yutma değerlendirmesi olarak adlandırılır. Radyoloji bölümünde radyasyon uygulamaya uygun koşullarda ve önlemlerle yapılır.

Endoskopik Yutma Değerlendirmesi

Bu değerlendirme, muayenehane ya da poliklinik koşullarında, anestezi gibi herhangi bir özel hazırlığa ihtiyaç duyulmadan, fleksibl endoskop ile yeme ve yutma sırasında ilgili organların doğrudan görüntülenmesini sağlar. Bu sayede gıdanın yutağa itilmesi, yemek borusuna yönlendirilen herhangi bir sorun olup olmadığı, ses telleri arasından soluk borusuna herhangi bir kaçak bulunup bulunmadığı doğrudan görülebilir. 

Yutma Bozukluğu  - Yutma Güçlüğü Nasıl Tedavi Edilir?

Yutma güçlüğü tedavisinin hedefi, bireyin yutma fonksiyonunda görev alan tüm organların işlevlerinin optimum düzeyde tutulmasıdır. Yani, soluk alma, ses çıkarma, konuşma, yutma ve hava yolunun korunması (aspirasyonun önlenmesi) işlevlerinin devamlılığının etkin olarak sağlanmasıdır. Bu fonksiyonları koruyup devamlı hale getirecek şekilde, ilgili birey için en uygun yutma terapisi planı geliştirilir ve uygulanır.