Östaki Disfonksiyonu

Östaki Tüpü Anatomisi ve Normal İşlevi

Östaki tüpü, insanlarda sağda ve solda olmak üzere toplamda iki adet bulunan orta kulak (kulak zarı ile iç kulak arasındaki bölüm) ile nazofarenks (geniz) arasında köprü işlevi gören bir yapıdır. Çevresinde yumuşak dokular ve kaslar bulunur.

Kıkırdak ve kemik olmak üzere iki bölümden oluşup şekil olarak koniye benzer.

Kıkırdak kısım yaklaşık 20-25 mm uzunluğundadır ve esnek bir yapıya sahiptir. Nazofarenkse açılır ve açıldığı yerde torus tubarius adı verilen bir kabartı oluşturur. Kıkırdak kısım dinlenme halinde kapalı iken yutkunma, hapşırma, esneme, çiğneme gibi durumlarda açılır. Kısacası pozitif orta kulak basıncı durumunda ve çevresindeki kasların kasılması ile açılır, sonrasında tekrar kapanır. Kıkırdak kısmın yüzük şeklinde olan en uç bölgesine istmus adı verilir. Östaki tüpünün en dar kısmı olup kıkırdak ve kemik kısmın birleştiği yerdir. İstmus, orta kulağın havalanmasında ve korunmasında önemli bir rol oynar.

Kemik kısım ise yaklaşık 11-14 mm uzunluğundadır. Temporal kemiğin petröz parçasına yerleşik olup orta kulağa açılır. Kemik kısım, kıkırdak kısmın aksine her zaman açık durumdadır.

Östaki tüpü doğumdan yaklaşık yedi yaşına kadar yatay şekilde konumlanır. Büyümeyle birlikte yedi yaşından sonra yatay plana yaklaşık 45 derece açı yapacak şekilde konumlanır. Yani, östaki tüpü çocuklarda düz bir şekilde açı yapmadan ilerlerken, yetişkinlerde nazofarenksten orta kulağa doğru hafif kıvrımlı ve 45 derece açı ile ilerler. Östaki tüpü çocuklarda yaklaşık 21 mm uzunluğunda iken yetişkinlerde yaklaşık 35 mm uzunluğundadır.

Östaki Tüpünün Dinlenme Halinde Kapalı Olmasını Sağlayan Mekanizmalar Nelerdir?

Östaki tüpünün dinlenme halinde kapalı olmasını sağlayan pasif bir mekanizma mevcuttur. Bu mekanizma östaki tüpünün kıkırdak kısmının esnekliği ve çevre dokuların basıncı ile sağlanır.

Östaki Tüpünün Açılmasını Sağlayan Mekanizmalar Nelerdir?

Östaki tüpünün kapanmasını sağlayan mekanizmalar pasif ve aktif olarak sınıflandırılabilir. Pasif mekanizma orta kulak basıncı ile sağlanırken aktif mekanizma östaki tüpü çevresindeki paratubal kasların kasılması ile sağlanmaktadır.

Östaki Tüpü Kasları Nelerdir?

Östaki tüpü kasları; tensör veli palatini, levator veli palatini, tensor timpani ve salfingofaringeus kas olmak üzere dört adettir.

Tensör veli palatini kası, östaki tüpünün açılmasını sağlayan en aktif kastır. Yutkunma, esneme ve çene hareketleri esnasında kasılmaktadır.  Hayvan çalışmalarında tensör veli palatini kasına botulinum toksini ile hareket kısıtlılığı sağlandığında, östaki tüpünün açılmasında azalma meydana geldiği gösterilmiştir.

Levator veli palatini kası, östaki tüpünün nazofarenkse açılan kıkırdak parçasını genişleterek tüpü yukarı doğru kaldırır. Bu hareketin tensör veli palatini kasının etkinliğini artırdığı düşünülmektedir.

Salfingofaringeus kası, yutkunma sırasında farenksin (yutağın) yukarı doğru hareketine destek olur.

Tensör timpani kası kasıldığında orta kulaktaki havanın östaki tüpüne doğru basınçla ilerlemesini sağlayarak tüpün açılmasını sağlar. Tensör timpani kası aynı zamanda kulak zarının ve kemikçik zincirin esnekliğini de azaltmaktadır.

Östaki Tüpü Fonksiyonları

Östaki tüpünün temel fonksiyonu orta kulağın korunması, temizlenmesi ve havalanmasını sağlayarak işitme sağlığımızı korumaktır.

Östaki Tüpünün Koruma Fonksiyonu Nedir?

Nazofarenksteki sekresyonlara ve basınç değişikliklerine karşı orta kulağın korunmasıdır. Östaki tüpünün kıkırdak kısmının istirahat halinde kapalı olması, geniz akıntısı, boğaz reflüsü, basınç değişikliği gibi durumlarda sekresyonların orta kulak boşluğuna geçişini engelleyerek orta kulağı korur. Östaki tüpünün açık olduğu durumlarda ise kıkırdak kısmın etrafındaki Ostmann’ın yağ kitlesi olarak adlandırılan doku, tüpün tamamen açılmasını kısıtlayarak havalanma esnasında yine korumaya devam eder.  Östaki tüpünün uzunluğu, genişliği ve açısı koruma fonksiyonunu etkiler.

Östaki Tüpünün Temizleme Fonksiyonu Nedir?

Östaki tüpü orta kulaktaki sekresyonları nazofarenkse göndererek orta kulakta sıvı birikimine engel olur. Orta kulaktaki sekresyonlar ve oksijeni azalmış hava östaki tüpünün açılmasıyla birlikte östaki tüpüne doğru ilerler ve nazofarenkse boşalır. Burundan gelen temiz hava ise östaki tüpü aracılığıyla orta kulağa girer ve östaki kendiliğinden kapanır. 

Östaki Tüpünün Havalandırma Fonksiyonu Nedir?

Orta kulak boşluğunun içi hava dolu olmasına rağmen dış ortam ile direkt teması yoktur. Östaki tüpü orta kulağın havalanmasını sağlayarak orta kulak basıncı ile dış ortamdaki atmosfer basıncını dengeler.

Östaki Tüpü Disfonksiyonu (Fonksiyon Bozukluğu)

Dış ortamdan gelen ses, dış kulak kanalı, kulak zarı ve orta kulak aracılığyla iç kulağa iletilir. İçi hava dolu olan orta kulağın havalanmasının yetersiz olması, içinin sıvı ile dolması gibi durumlarda dışarıdan gelen ses iç kulağa iletilirken engel ile karşılaşır. Östaki tüpü disfonksiyonu orta kulak hastalıklarının en sık nedenleri arasında yer alır. Kulak zarı retraksiyonu, kulak zarı delikleri ve orta kulak enfeksiyonlarının östaki tüpü disfonksiyonu ile ilişkili olduğunu gösteren çok sayıda çalışma mevcuttur.

Östaki tüpü, nazofarenksten gelebilecek sekresyon ve yüksek ses etkisinden orta kulağı korumakla birlikte, orta kulağı havalandırarak dış ortamdaki atmosfer basıncı ile orta kulağın basıncını eşitler ve orta kulakta oluşan sekresyonların, nazofarenkse geçişini sağlar. Östaki tüpünün bahsedilen fonksiyonlarından herhangi birisi veya birden fazlasını yerine getirememesi durumunda östaki disfonksiyonundan bahsedilir.

Östaki Tüpü Disfonksiyonu Nedenleri Nelerdir?

Östaki tüpü disfonksiyonunun birçok sebebi olabilir. Alerji, reflü, enfeksiyon, geniz etinin normalden büyük olması, burun kemiği eğriliği, barotravma, genizin iyi veya kötü huylu tümörleri bu sebepler arasında sıralanabilir. Down sendromu, yarık damak gibi hastalıklarda östaki tüpünün gelişiminin yetersiz olması sebebiyle kıkırdak esnekliğini artar ve tüpün gerginliği azalır. Bu sebeple bu hastalıklarda sık östaki tüpü disfonksiyonu ve orta kulak iltihabı yaşanır.

Östaki Tüpü Disfonksiyonu Sınıflaması

Östaki tüpü disfonksiyonu, östaki tüpünün dar (kapalı) ve geniş (açık) olmasına göre sınıflanmaktadır.

1. Obstrüktif östaki tüpü disfonksiyonu: Östaki tüpünün dar olması nedeniyle fonksiyonunu tam olarak yerine getirememesinden kaynaklanır.

Östaki tüpü kaslarının tam olarak çalışmaması, geniz etinin normalden büyük olması, alerji, reflü, burun kemiği eğriliği, enfeksiyon gibi sebeplerle östaki tüpünde tıkanıklık oluşarak tüp yeteri kadar açılamaz.

2. Patuloz östaki tüpü: Östaki tüpünün geniş olması nedeniyle fonksiyonunu tam olarak yerine getirememesinden kaynaklanır. Östaki tüpünün dinlenme halinde kapalı olan kıkırdak kısmı, kemik kısmı gibi her zaman açıktır. Östaki tüpünün her zaman açık olması durumuna patuloz östaki tüpü denir.

Romatizmal hastalıklar, fazla ve hızlı kilo kaybı, dehidratasyon (sıvı kaybı), geniz eti ameliyatı sırasında östaki tüpünün zarar görmesi patuloz östaki tüpünün nedenlerinden bazılarıdır.

Östaki Tüpü Disfonksiyonu Belirtileri Nelerdir?

Obstrüktif östaki tüpü disfonksiyonunda belirtiler: Kulakta dolgunluk hissi, kulakta basınç hissi, kulakta açılıp kapanma sesi duyma, boğuk işitme, kulak çınlaması, kulak ağrısı, kulak uğultusu.

Patuloz östaki tüpü disfonksiyonunda belirtiler: Hastanın kendi konuşmasını ve nefes alıp vermesini kulağında duyma (otofoni ve nefes otofonisi), kulakta dolgunluk hissi.

Östaki Tüpü Disfonksiyonu Tanısı Nasıl Koyulur?

Östaki disfonksiyonunun tanısı hastanın hikayesinin alınması ve tam bir kulak burun boğaz - baş boyun muayenesinin yapılmasının ardından odyolojik değerlendirme ve görüntüleme yöntemleri ile koyulur. Muayenede kulak zarında çökme, Toynbee ve Valsalva manevraları sırasında kulak zarında hareket kısıtlılığı görülebilir. Patuloz östaki tüpü durumunda otoskopik muayenede solunum sırasında kulak zarında hareketlilik görülebilir.

Östaki Tüpü Disfonksiyonu Değerlendirme Testleri

Valsalva Manevrası: Hasta ağız ve burun deliklerini kapatarak dışarıya hava vermeye çalışır. Bu manevra ile nazofarenksten östaki tüpü aracılığıyla orta kulağa pozitif hava basıncı verilir. Orta kulakta oluşan pozitif hava basıncı kulak zarının dışa doğru hareket etmesini sağlar. Kulak zarındaki hareketlilik otoskopik muayene ile görülebilir. Kulak zarının perfore olması ya da üzerinde zayıf alanlar bulunması durumunda klik şeklinde ses duyulabilir.

Toynbee Manevrası: Hasta ağız ve burun deliklerini kapatarak yutkunur. Bu manevra ile nazofarenkste negatif hava basıncı oluşur ve östaki tüpünün açılmasıyla orta kulaktaki hava nazofarenkse geçerek kulak zarı içe doğru hareket eder. Kulak zarındaki hareketlilik otoskopik muayene ile görülebilir.

Östaki tüpü kateterizasyonu: Lokal anestezi altında hastanın burnundan östaki tüpü ağzına ucunda Politzer balonu olan sonda yerleştirilir. Balon aracılığıyla östaki tüpüne hava verilerek, havanın orta kulağa geçişi esnasında oluşan ses, hasta ve hekimin kulağına takılan tüp aracılığıyla dinlenir. Normal solunum sesi, normal fonksiyonlu östaki tüpünü; ıslık sesi, kısmen kapalı östaki tüpünü; fokurdama sesi, orta kulakta sıvı biriktiğini; hiçbir sesin duyulmaması ise östaki tüpünün tamamen kapalı olduğu anlamına gelir. Tarihi önemi olan bir testtir.

Otomatik Williams Testi (ETF1 Testi): Östaki tüpünün açılma ve kapanma mekanizmasını değerlendirmek için kullanılan bir test yöntemidir. Timpanometri testi ile üç aşamada orta kulak basıncı ölçülerek, östaki tüpü fonksiyonu değerlendirilir. İlk olarak hastanın aktif katılımını gerektirmeden timpanometri  (P1) testi ile orta kulak basıncı kaydedilir. Ardından hastadan ağzı ve burun deliklerini kapatarak en az üç kere yutkunması istenir (Toynbee Manevrası) ve timpanometri  (P2) yapılır. Son olarak yine hastadan ağız ve burun deliklerini kapatarak dışarıya hava vermesi istenir (Valsalva Manevrası) ve timpanometri yapılır (P3).  Her aşamada ölçülen orta kulak basınçları, tepe noktaları (P1-P2-P3) ile birlikte kaydedilerek östaki tüpü fonksiyonu değerlendirilir. Bu test kulak zarı sağlam olan hastalara uygulanır.

Otomatik Toynbee Testi (ETF2 Testi): Dış kulak kanalı bir prob ile tamamen kapatılır. Kulağa +300 ve -300 daPa basınç uygulanır ve bu sırada hastaya yutkunmaması gerektiği söylenir. Östaki tüpü açılınca basınç eğrisi düşmeye başlar (Po, açılma basıncı), sonrasında östaki tüpü kapanarak basınç sabitlenir (Pc, kapanma basıncı). Daha sonra hastadan ağzını ve burun deliklerini kapatarak 3-5 saniye aralıklarla beş defa yutkunması istenir (Toynbee Manevrası). Her yutkunma sonrasında basınç eğrisinin normale dönmeye yakın olduğu gözlenir ve birkaç yutkunma sonunda basınç eşitlenir. Yutkunma sırasında östaki tüpünün açılması ile basıncın düşmeye başladığı nokta açılma basıncını (O), basıncın tekrar sabitlendiği nokta ise kapanma basıncını (C) gösterir. Açılma (O1, O2, O3) ve kapanma (C1, C2, C3) basınçları kaydedilerek östaki tüpü fonksiyonu değerlendirilir. Bu test perfore kulak zarı olan hastalarda uygulanabilir.

Östaki Tüpü Disfonksiyonu Tedavisi

Östaki tüpü disfonksiyonunda tedavi hastalığın nedenine göre planlanır.

Obstrüktif Östaki Tüpü Disfonksiyonu Tedavisi: İlaç tedavisinde genellikle östaki tüpünde ve ağzında tıkanıklığa neden olan hastalığa yönelik burun spreyleri, alerji ilaçları ve antibiyotikler tercih edilir. Belirtileri uzun süre devam eden ve ilaç tedavisine yanıt vermeyen hastalarda cerrahi tedavi gerekebilir. Cerrahi tedavide tıkanıklık nedenini ortadan kaldıran cerrahiler, septoplasti, burun eti küçültme uygulamaları, sinüzit cerrahileri, geniz eti ameliyatı ve balon tüboplasti sayılabilir. Balon tüboplasti ameliyatı ile östaki tüpünün daralan kıkırdak kısmı balon ile genişletilir. Ayrıca hastalara egzersiz olarak Valsalva manevrası, sakız çiğnemek ve balon şişirmek gibi egzersizler önerilebilir.

Patuloz Östaki Tüpü Disfonksiyonu Tedavisi: Hastaya belirtiler ortaya çıktığında baş pozisyonunu değiştirmesi, vücuttan sıvı attıran ilaçların kullanımından ve kilo kaybından sakınmaları önerilir. Cerrahi tedavi olarak östaki tüpü açıklığını azaltmak için dolgu uygulaması; kulak zarının hareketliliğini kısıtlamak için timpanoplasti uygulaması kullanılabilen diğer yöntemler arasındadır.