Hiperakuzi

Hiperakuzi nedir?

Hiperakuzinin değişik tanımları mevcuttur. Normal işitmeye sahip olan kişileri rahatsız etmeyen seslerden rahatsız olma; çevresel seslere karşı olağan dışı hassasiyet gösterme; sese aşırı duyarlı olma; günlük seslere karşı tahammülsüzlük gibi tanımlanabilir. Kısaca, sese karşı tolerans problemi yaşama durumuna hiperakuzi adı verilir.

Hiperakuzili bireyler, diğer insanların rahatsız olmadığı şiddetteki seslerden rahatsız olurlar. Sesleri normal şiddetinden daha gür, sinir bozucu, rahatsız edici, acı verici, ağrılı ve korkutucu olarak algılayabilirler. Genellikle ani ve yüksek perdeli (tiz) seslerden rahatsız olurlar.

Hiperakuzi, bireylerin yaşam kalitesini olumsuz düzeyde etkileyebilir. Örneğin; araba sürmek, evi süpürmek, restoranlardaki çatal-bıçak sesleri gibi ses şiddetinin yükseldiği durumlarda birey zorluklar yaşamaya başlar. Bazı bireylerde hiperakuziyle birlikte kulak çınlaması da görülebilir.

Hiperakuzi değerlendirmesi nasıl yapılır?

Hiperakuzi değerlendirmesi işitme testi ile yapılır. İşitme testi sırasında saf ses odyometrisinde değerlendirilen her frekans için rahatsız edici ses şiddeti belirlenebilir. Bunun yanı sıra bireyin bu rahatsızlıktan ne düzeyde etkilendiğini anlamak için hiperakuzi değerlendirme anketleri uygulanabilir. Sağlıklı bireylerde rahatsız edici ses şiddeti ortalama 100 dB HL şiddetinde iken, hiperakuzili bireylerde bunun daha düşük ses şiddetlerinde olduğu belirlenir.  

Sinirbilim bakış açısı ile hiperakuzi

Hiperakuzinin altında yatan mekanizmalar ile ilgili literatürde farklı öngörüler bulunmaktadır. Bazı çalışmalar yüksek ses seviyelerinde aktive olan nöronların, daha düşük seviyelerde aktive olmasının, sesin yüksek algılanmasına yol açabildiğini öne sürerken; bazı çalışmalar ise kulak çınlamasıyla birlikte görülen hiperakuzinin, nöral senkronizasyonun artması ve tonotopik haritalanmanın yeniden düzenlenmesi sonucunda işitsel kortekste işlev bozukluğuna yol açabileceğini öne sürmektedir. Başka bir çalışmada ise limbik sistemden kaynaklanan sorunlardan bahsedilmiştir. Limbik sistemin sese karşı olumsuz bir duygusal tepki oluşturarak işitsel kortekse ilettiği öne sürülmüştür. İşitsel sistemde limbik sistemden aldığı olumsuz bildirimle sesi rahatsız edici olarak algılayarak hiperakuziye neden olabilir.

Hiperakuzinin ortaya çıkması için risk faktörleri nelerdir?

Gürültüye maruz kalmak hiperakuzinin en yaygın nedenleri arasındadır. Akustik travma, işitme sinirinin hasarı, kafa travması, yüz felci, enfeksiyonlar, migren ve depresyon diğer nedenler arasında sayılabilir. Literatürde profesyonel müzisyenlerde ve uzun süreli yüksek şiddetli sese maruz kalan kişilerde hiperakuzi görülme sıklığının daha fazla olduğundan bahsedilmektedir.

Hiperakuzi sınıflaması

Tyler, hiperakuziyi, sesin bireyde hissettirdiği duruma göre sınıflamaktadır. Bu sınıflama tanı ve tedavi süresince kolaylık sağlar.

- Loudness (gürlük) hiperakuzisi: Normal işiten bireylerin normal şiddette algıladığı sesin, normalden daha fazla şiddette algılanması durumudur. Bireyler orta şiddetteki seslerin daha yüksek ve rahatsız edici olduğunu dile getirir.

- Annoyance (rahatsızlık/sıkıntı) hiperakuzisi: Sesler her zaman yüksek algılanmamakla beraber belirli seslere karşı olumsuz duygu ve tepki mevcuttur. Mizofoni bu başlık altında incelenir. Mizofoni, belirli seslere karşı anormal derecede duygusal ve davranışsal tepki olarak tanımlanır. Özellikle ritmik ve düşük şiddetli sesler rahatsız edici olabilir. Bunlara örnek olarak nefes alma, sakız çiğneme, kapı sesi gibi sesler gösterilebilir.

- Fear (korku) hiperakuzisi: Bu bireyler, belirli seslere karşı korku hissederler. Sesin bulunduğu ortamdan kaçma/uzaklaşma eğiliminde olurlar. Fonofobi bu başlık altında incelenir. Fonofobi, belirli seslere karşı korku hissi yaşamaktır. Korku ön planda olup, bireyler sesleri duymaktan korktukları için sosyal yaşamlarını kısıtlarlar.

- Pain (ağrı) hiperakuzisi: Belirli seslere karşı ağrı ve acı hissi yaşarlar. Normal işitmeye sahip olan bireyler 120 - 140 dB SPL ve üzerindeki seslerde ağrı veya acı hissi yaşayabilirler. Bu eşik, ağrı hiperakuzili hastalar için çok daha düşüktür.

Hiperakuzi nasıl tedavi edilir?

Hiperakuzi, tek başına bir hastalık olmayıp, farklı tiplerde ve farklı nedenlerden kaynaklı olduğu için, hastanın seslere verdiği tepkilere göre odyolojik danışmanlık, müzik terapisi, sürekli düşük seviyeli geniş bant gürültü, kısmi maskeleme gibi yöntemlerden birisi ile takip ve tedavi edilebilir.

Bilişsel davranışçı terapi, hiperakuzi rehabilitasyonunda uygulanan en etkili yöntemlerden biridir. Terapinin hedefi, rahatsız edici ses yüksekliği seviyesini arttırmaktır. Yapılan çalışmalar, rahatsız edici ses yüksekliği seviyesi artırılarak normal seviyeye geldiğinde, hiperakuzinin şiddetinde azalma olduğunu göstermektedir.

Sağlıklı bir işitme dileklerimizle.

Prof.Dr. Haldun Oğuz

Odt. Şükriye Erdoğan