Baş Dönmesi (Vertigo)

Vertigo - Baş Dönmesi Nedir?

Vertigo bir hastalık değildir. Vertigo, baş dönmesi, dengesizlik hissi, sersemlik hissi gibi ifadeler bireyin hissettiği denge bozukluğunu ifade etmek için kullanılan eş anlamlı sözcükler olarak düşünülebilir.

“Dengesizlik” hissi, “vertigo”, “baş dönmesi”, “düşecekmiş gibi olma”, “bayılacakmış gibi olma” gibi denge bozukluğunu ifade eden şikâyetler, nerede ise her bireyin hayatının bir döneminde en az bir kez deneyimlediği sorunlardır.  Vertigo, aslında kendi başına bir hastalık değil, bir belirtidir. Pek çok değişik hastalık vertigo ile ilk bulgularını verebilir. Vertigo tek başına olabileceği gibi, beraberinde bulantı, kusma, kulakta dolgunluk veya basınç hissi, işitmede azalma gibi belirtiler de bulunabilir. Bazen vertigoya baş ağrısı, görme keskinliğinde azalma, kol ve bacaklarda uyuşma, çarpıntı gibi değişik sistemik bulgular da eşlik edebilir.

Vertigo sabit bir şekilde otururken, ayaktayken ya da yatarken de ortaya çıkabilmekle birlikte genellikle bir hareket ile başlar. Eğilirken, raf gibi yukarıda bir yere uzanırken, yatakta bir yönden diğer yöne dönerken, ya da oturulan yerden aniden kalkıldığında fark edilebilir. Günlük aktivitelerin yanı sıra, araçla yolculuk ya da deniz taşıtına binme sırasında da ortaya çıkabilir.

Vertigo gerçekten çevrenini bireyin etrafında dönmesi şeklinde hissedilebileceği gibi, sallanma, itilme, sarsılma, ayağın altından yer kayması gibi de fark edilebilir. Dönme şeklinde hissedilen vertigoda birey çevresindeki eşyaların döndüğünü hissedebilir ya da kendisi eşyaların etrafında dönüyormuş gibi olabilir.

Denge Sistemi Nasıl Çalışır?

Vücutta dengenin korunması, bilinç dışı bir şekilde birçok organ ve sistemin eş zamanlı olarak çalışması sayesinde sağlanır. Gözlerden, omurgadan, denge organının yer aldığı iç kulaktan, kol ve bacaklardan gelen bilgilerle oluşan vestibülooküler ve vestibulospinal adı verilen refleksler sayesinde baş ve vücut hareket halinde iken cisimlerin görüntüleri gözün retinasında sabit tutulabilir ve vücut duruşu (postür) sabitlenir. İç kulaktan yani denge oranından beyine giden bilgiler sayesinde bilinçli olarak dengenin korunmasına katkıda bulunulur.

Vertigo Nedir?

Vertigo kelimesinin kökeni Latince dönmek anlamına gelen “verter” kelimesidir. Her iki kulakta yer alan denge organı (vestibüler labirent) ve bu organlardan başlayarak beyin sapına giden denge sinirinde (vestibüler sinir) bir uyarı asimetrisi oluşması sonucunda merkezi sinir sistemi tarafından aslında olmayan bir hareket algılanır. Bu aslında mevcut olmayan hareket algısına vertigo adı verilir.

Baş Dönmesi Hangi Yaşlarda Görülür?

Denge ile ilgili sorunlar, çocukluk çağından ileri yaşlara kadar her yaş grubunda görülse de, ilerleyen yaş ile birlikte sıklıkları artmaktadır.

Vertigo Neden Olur? Baş Dönmesi Nasıl Oluşur?

Dengesizlik hissi (vertigo), çok farklı rahatsızlıklar nedeniyle ortaya çıkabilir. Bu nedenleri olabildiğince basit bir şekilde sınıflamak istersek şu başlıklar altında inceleyebiliriz.

1. Kalp ve damar sistemi ile ilgili (kardiyovasküler) nedenler
2. Vestibüler (denge sistemi ile yani iç kulak ve bağlantıları ile ilgili) – periferik nedenler
3. Nörolojik (sinir sistemi ile ilgili) – santral nedenler: beyin ve beyin sapından kaynaklanan nedenler
4. Kalp-damar sistemi dışındaki sistemik nedenler
5. Psikojenik nedenler

Vertigoya en çok iç kulak ile ilgili hastalıklar yol açar.

Vertigoda Tanısı Nasıl Koyulur? Baş Dönmesi Nedeni Nasıl Belirlenir?

Vertigo nedeninin belirlenebilmesi yani tanı koyulması için öncelikle detaylı bir Kulak Burun Boğaz muayenesi yapılmalıdır. Bu muayenenin ardından, gerekli görülürse işitme ve dengeye yönelik tetkikler gerçekleştirilir.

Odyolojik İncelemeler

İşitmeye yönelik tetkikler yani odyolojik incelemeler vertigoya neden olan ve işitmede de geçici ya da kalıcı, kısa ya da uzun süreli sorun oluşturan iç kulak hastalıklarının tanısında yardımcı olur.

Videonistagmografi

Denge bozukluğunun tanısı için basit ya da karmaşık farklı yöntemler kullanılabilir. Bunlara arasında en sık kullanılan videonistagmografi adı verilen tetkiktir. Bu tetkik sayesinde rahatsızlığın nedeninin iç kulaktan mı beyinden mi kaynaklandığı konusunda bilgi sahibi olunur. İç kulaktan kaynaklanan problemlerde vertigoya hangi iç kulak bölümünün yol açtığı hakkında bilgi sahibi olunur. Denge bozukluklarını (vestibüler bozuklukları) değerlendirmek amacıyla, test gözlüğü ve kızılötesi ışınlara duyarlı video kameralar kullanılarak nistagmusların (istemsiz göz hareketlerinin) kaydedilmesi sağlayan videonistagmografi ile ilgili detaylı bilgilere bu bağlantıdan ulaşabilirsiniz.

Radyolojik İncelemeler

Hastanın yaşına ve olası tanıya göre ayrıca kan tetkikleri, Doppler Ultrasonografi, Bilgisayarlı Tomografi ve Manyetik Rezonans gibi görüntüleme tetkikleri ve diğer branş hekimleri ile konsültasyon gerekli olabilir.

Vertigoya En Çok Yol Açan Hastalıklar Nelerdir?

En sık baş dönmesi (vertigo) sebebi olan hastalıklar şunlardır:

1. Benign pozisyonel baş dönmesi (kristal oynaması) (iyi huylu pozisyonel baş dönmesi)
2. Vestibüler nörit (denge sinirinin iltihabı) (Akustik nörinom)
3. Boyun kaynaklı baş dönmesi (servikal vertigo)
4. Hidrops: Meniere hastalığı, alerji, hipotiroidi, sifiliz, herpes simpleks enfeksiyonu, kabakulak, Mondini anomalisi gibi farklı hastalıklar nedeniyle ortaya çıkabilir.
5. Labirentit
6. Tekrarlayıcı vestibülopati
7. Yaşlılığa bağlı baş dönmesi
8. Multipl skleroz
9. Epilepsi (sara)
10. Migren
11. Vertebrobaziler yetmezlik
12. Kulağa toksik ilaç kullanımı
13. Kafa travmaları
14. Perilenf fistülü
15. Merkezi sinir sistemi tümörleri
16. Merkezi sinir sistemi enfeksiyonları
17. İltihabi hastalıklar
18. Damarsal beyin ve iç kulak hastalıkları (kanama ve pıhtı gibi)

Vertigo Acil Bir Hastalık mıdır?

Yukarıda belirttiğim üzere, vertigonun çok farklı nedenleri mevcuttur. Bunlardan bazılarının acil olarak değerlendirilmesi, tanı koyulması ve tedavisinin yapılması gerekir.

Baş Dönmesi Ne Kadar Sürer?

Vertigoyu oluşturan hastalığın nedenine ve tedavinin ne zaman başlatıldığına göre vertigo hissi saniyelerden günlere kadar uzanan farklı zaman aralıklarınca devam edebilir. Bu farklılık da tek başına vertigo nedenleri arasında ayrım yapılabilmesi için yardımcı olur.

Belirtilerin süresine göre en sık görülen vertigo nedenleri kabaca şu şekilde sıralanabilir:

Saniyeler süren vertigo: Benign paroksizmal pozisyonel vertigo

Dakikalar süren vertigo: Vertebrobaziler yetmezlik, Migren, Epilepsi

Saatler süren vertigo: Meniere hastalığı, akut perilenf fistülü

Günler süren vertigo: Vestibüler nörit, beyincik ve beyine ait damarsal hastalıklar, Akut Labirentit, Kafa travması

Haftalar süren vertigo: Multipl skleroz, iç kulak toksisitesi, vestibüler schwannoma (akustik nörinom), merkezi sinir sistemi damarsal hastalıkları

Elbette, yukarıdaki vertigo nedenleri en genel belirtiler ile yapılan bir sıralamadır. Farklı vertigo nedenleri tekrarlayan, ataklar halinde olan, tedavi edilmediğinde başlangıcından daha uzun süre devamlılık gösteren belirtilere yol açabilirler.

Vertigo Nasıl Tedavi Edilir?

Vertigo tedavisi neden olan hastalığa göre değişiklik arz eder. Orta kulak iltihabına bağlı vertigo, antibiyotikler ve iltihap çözücü ilaçlar ile tedavi edilebilir. Meniere gibi iç kulak hastalıkları idrar söktürücü ilaçlar ve tuz kısıtlamasından fayda görür. Hipertansiyona bağlı vertigo, tansiyon düşürücü ilaçlar ile kontrol altına alınabilir. İyi huylu tekrarlayıcı vertigo (kristal oynaması), uygun baş boyun manevraları ile ilaç kullanılmadan tedavi edilebilir. İç kulak ve beyin damarlarını genişletici ilaçlar kullanılabilir.